Ulkenin en onemli sorunlarindan birinin adini daha koymanin hakli gururu icindeyim, sorunun adi: “Bizden olmayan fikir olmaz olsun veya oglan bizim kiz bizim catlasin kaynanasi”.

Twitter’da da belirttigim uzere, bir seyin ozgul degerini belirleme referansiniz Cumhuriyet Halk Partisi yapti ise sahip oldugunuz tum diplomalari duvara asin ve uzun uzun bakin. Herhangi bir siyaset bilimi ve/ya ekonomi politikasi CHP yaptigi icin kosulsuz iyi ve kosulsuz kotu olamaz. En yakin ornegi ise, yuzde elli bes katilimli oldugu soylenen, on secimler.

Oncelikle kisa bir giris yapalim ve soralim: Onsecim ne ola ki? On secim, primary elections, Amerikan siyasetinde partilerin baskan adaylarinin partiye kayitli secmenlerce (closed primary) secilmesi veya o secim bolgesinde bulunan secmenlerce (open primary) secilmesi durumuna verilen ad.[1]

On secimin kendi ozgul degerini belirleyebilmek icin siyaset bilimi, ekonomi ve ekonomi-politik literaturune goz atmak gerektigini dusunuyorum.[2]

Secmen ile secilmis (principal-agent[3]) arasindaki dinamigin en onemli sorunu bilgidir. Biz secmenler iki konu hakkinda kisitli bilgiye sahibiz: 1) eldeki kaynaklarla ile sosyal ve bireysel refahi artiracak politikalarin ne oldugu[4] ve 2) aday adayi ve/ya aday politikacilarin tercihleri, siyasi kariyer ozellikleri ve yetenekleri. Buna karsilik siyasiler  1) secilmeleri ile birlikte eldeki kaynaklarin durumuna ve 2) kendi tercihlerine, ozelliklerine ve yeteneklerine vakiflar.

Bilgi konusundaki bu asimetri ise bize iki problem olarak geri doner, istismar riski (moral hazard) ve olumsuz secim (adverse selection). Onsecimler istismar riskini azaltirken, olumsuz secim riskini azaltabilir veya artirabilirler.

Simdi bir ornekle aciklamaya calisayim:

Butun secmenlerin bir secmen ile temsil edildigini varsayalim.[5] Secmenimizin adi Ayse olsun. Ayse’nin kisisel, temsili secmen olmasi dolayisiyla toplumun da, refah fonksiyonunu ise soyle tanimlayalim

f(x)=1 eger Dunyanin Hali (A veya B)=x, x:=Uretilen Politika (A veya B)

f(x)=0 eger Dunyanin Hali (A veya B)=!x, x:=Uretilen Politika (A veya B)

Uzun matematigin kisasi[6], dunyanin halini goren sevgili politikaciniz Gargamel degil ise ve Sirin koyumuzun iyiligini dusunuyor ise (congruent politician) dunyanin hali A ise A, B is B tipi politikalari sececektir. Velakin, politikacimiz bir Gargamel ise o zaman caninin istedigini yapacaktir, A istiyorsa A, B istiyorsa B sececektir dunyanin hali ne olursa olsun (non-congruent politician).

Dunyanin haline uygun politika secmek ise, sonucun istedigimiz gibi olmasinin garantisi degil. Ayni sekilde, dunyanin haline uygun politika secmeyen bir politikaci da sansinin yaver gitmesi ile Gargamel oldugunu saklayabilir.

Bir diger problem ise soyle tanimlanabilir: politikacilar da dunyanin hali ile ilgili bilgiye hemen ulasamayabilirler. Bu bilgi icin caba sarfetmeleri gerekebilir, bu durumda caba sarfeden ve sarfetmeyen politikaci arasinda fark olabilir ve olacaktir. Caba sarfetmek sonucun iyi olmasi icin gerek sebep olsa dahi, yeter sebep degil. Yani caba sarfetmis bir politikaci kotu sonuclarla karsilasabilir ve biz secmenler caba sarfedip sarfetmedigini bilemedigimiz icin politikaciyi koltugundan edebiliriz.

Bu bize asimetrik bilgi nedeniyle karsilastigimiz ilk problemi, kabaca, tanimlar: Istismar riski (moral hazard).

Onsecim istismar riskini hafifletebilir. Bunu politikaci ile ilgili onceden daha cok bilgi sahibi olmamizi saglayarak, secim kampanyasi sayesinde dunyanin hali ile ilgili ise yarar bilgi saglayarak, vb. gibi olumlu dissalliklar ile basarabilir.

Peki CHP’nin tek basina on secim yapmasinin onemi var mi bu sorunun cozumunde?

Cevap ne yazik ki hayir. Cozmeye calistigimiz sorun ile o sorunun cozumu icin onerdigimiz yolun arasindaki nedensellik iliskisini kurabilmemiz icin birden fazla partinin rastgele bolgelerde onsecim yapmasi gerekirdi oncelikle. Daha sonra onsecim yapilan ve onsecim yapilmayan bolgelerin arasinda ve bolgelerin kendi icinde karsilastirma yapabilecek dataya sahip olmamiz gerekirdi. Bu iki kosul saglanmadan onsecimin cesitli kamu yarari ve demokrasi gostergeleri acisindan ne ise yaradigini tanimlayabilmemiz mumkun degil (not well-identified).

Ikinci problem ise: Olumsuz secim. Secilen politikalarin, dunyanin haline uygun olmalarina ragmen, her zaman basarili olmama ihtimali, iyi politika seciminin maliyetli olmasi ve en onemlisi iyi politikanin kotu sonuclari nedeniyle insanlarin kendilerini hem koltuklarindan hem de unlerinden edecek olmasi ve kabul etmek isteyelim ya da istemeyelim politikaci olmanin maddi anlamda da kulfetli olmasi bu problemin en onemli nedenleri olarak sayilabilir. Bu durumda disarida yapacak cok isi olmayan, yani firsat maliyeti daha dusuk kimselerin kendilerini aday adayi olarak secime sokmalari olgusu ile karsi karsiya kalabiliriz. Bir insanin politikaci olarak yeteneklerini ve firsat maliyetini ayni anda etkileyen unsurlara bakarsak en onemlisinin egitim oldugunu goruruz. Yani secmenimiz Ayse bu durumda daha az egitimli politikacilar arasinda bir secim yapmak zorunda kalabilir.

Peki onsecim bu problemi nasil cozebilir? Politikaciya kendini anlatma sansi vererek. Secmenine yeteneklerini ve karakterini yeteri kadar anlatabilecegine inanan kimse yukarida saydigim sebeplerden daha az etkileneBILIR.

Fakat ne yazik ki bunu da kolaylikla olcumlemek mumkun degil yukarida bahsettigimiz sebepler ve kocaman bir endojen bagimsiz degisken problemi nedeni ile.

Sonuc olarak onsecim iyi ve/ya kotu bir sey degildir. Onsecim ile soylenecek tek sey  bilgiye erisim problemini ne denli cozdugu ile ilgilidir.

Not: Bu yazi kesinlikle sorunun tamamini ele almamaktadir, sorunun tamamini ele alan hali tezim olurdu. Sevgili Ayda Erbal ve Gunes Asik’a cesaretlendirmeleri icin tesekkurler. Ve elbette ki siyaset bilimi, ekonomi ve ekonomi politik calisan herkesin yazdiklarina en buyuk tesekkurlerimle!

[1] Parlamenter demokrasilerde orneklerine daha az rastlanan bu durumun en yakin iki parlamenter ornegi Ingiltere ve Italya.

[2] Elbette ki, bunlar benim hakim oldugum literaturler bu konu ile ilgilenen diger literaturler ile ilgili onerileriniz duymayi cok isterim.

[3] Principal-Agent genel olarak bu duruma verilen ad. Secmen-secilmis iliskisi ile sinirli olmamakla birlikte, en onemli uygulama olanlarindan biri bu dinamik.

[4] Oyun teorisi dili ile: Icinde bulundugumuz anin halini (state of the world) bilmemekteyiz.

[5] Siyaset bilimi ve ekonomi denge (equilibrium) davranislarini tanimlayabilmek icin bir takim varsayimlara ihtiyac duyar. Bu varsayimlarin en kisitlayici olanlarindan biri de temsili secmen varsayimidir. Elbette ki her secmenin tercihleri farklidir, ve herbirinin ayri modellenmesi gerekir fakat matematiksel komputasyon gucumuz henuz bu problemi tam olarak cozmeye yeterli degil.

[6] Bu bilgiler gercek hayatta ne isime yarayacak diyen herkese selam olsun. Lise matematik ogretmenim, bu hayatta beni en cok etkileyen ogretmenim, Emine Hocama ise saygilarimla.